سازمان های بین المللی تجارت
لزوم ارتباط اقتصادی و تجاری بین کشورها باعث شده سیاستمداران و تصمیم‌گیران اقتصادی به فکر راه‌اندازی سازمان های بین‌المللی تجارت بیفتند. سازمان‌هایی که بر اساس منافع و برنامه‌های بلند مدت اقتصادی و توافق میان اعضا، ساز و کار و هدف خود را مشخص می‌کنند. سازمان های بین المللی تجارت وظیفه دارند در دنیای امروز که روابط اقتصادی به هم گره خورده، با در نظر گرفتن منافع اعضا و مخاطرات جهان امروز (مانند مشکلات زیست محیطی، توزیع ناعادلانه ثروت، کاهش منابع طبیعی و …) قدم بردارند.
عضویت در سازمان‌های بین‌المللی تجارت چه اهمیتی دارد؟
برای سر و سامان دادن به وضعیت اقتصادی یک کشور، ارتباط با سایر کشورها ضروری است. این ارتباط ممکن است در روابط دو یا چندجانبه تعریف شود. گاهی هم ارتباط منوط به پیوستن به سازمان‌های بین‌المللی است که البته برای پذیرش عضویت کشورها، قوانین خاص خود را وضع می‌کنند. این عضویت می‌تواند تضمین‌کننده سهم هر کشور از اقتصاد جهانی و روابط اقتصادی با سایر کشورهای جهان باشد. در ادامه، مهمترین سازمان‌های بین المللی تجارت را به شما معرفی می‌کنیم.
مهمترین سازمان‌های بین المللی تجارت
۱/ سازمان تجارت جهانی (WTO)
سازمان تجارت جهانی به عنوان معتبرترین سازمان تجارت بین‌المللی شناخته می‌شود. این سازمان در اول ژانویه سال ۱۹۹۵ پایه‌گذاری شده است.
در حال حاضر ۱۶۴ کشور عضو سازمان تجارت جهانی هستند؛ سازمانی که اعضا برای ورود به آن باید ۳۰ توافقنامه را امضا کنند. تخطی از هرکدام از توافقنامه‌ها یا قوانین سازمان تجارت جهانی برای اعضا مجازات در پی خواهد داشت.
بر اساس توافقنامه بین اعضا، موارد زیر به عنوان اهداف این سازمان مطرح شده‌اند:
- ارتقاء سطح زندگی
- ساماندهی اشتغال کامل در کشورهای عضو
- توسعه تولید و تجارت و بهره‌وری بهینه از منابع جهانی
- دستیابی به توسعه پایدار با استفاده بهینه از منابع
- حفظ محیط زیست
- افزایش سهم کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه از رشد تجارت جهانی
از ارکان سازمان تجارت جهانی می‌توان به کنفرانس وزیران، شورای عمومی، رکن حل اختلاف، رکن بررسی خط مشی تجاری و شوراها نام برد.
ایران هنوز نتوانسته است به عضویت سازمان تجاری جهانی دربیاید. اولین بار در سال ۱۹۹۶ ایران درخواست رسمی عضویت را به سازمان تجارت جهانی ارسال کرد. عضویت ایران به عنوان ناظر پذیرفته شد اما نتوانست به عضو رسمی این سازمان بدل شود.
در سال ۱۳۸۸، رژیم تجاری ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی بین اعضا توزیع شد. اعضا مجموعا ۷۰۰ پرسش در این رابطه طرح کردند که هنوز به آن‌ها جواب داده نشده است.
البته امریکا به عنوان عضو تاثیرگذار این سازمان بین المللی، از برگزاری جلسه و تعیین رئیس برای کارگروه الحاق ایران به این سازمان تجارت جهانی جلوگیری کرده است.
از جمله انتقادهای وارده به این سازمان، تاثیرگذاری کشورهایی همچون امریکا بر خط مشی کلی سازمان است؛ کشورهایی که اقتصادهای بزرگ‌تری دارند و سکان سازمان را بر اساس منافع خود هدایت می‌کنند.
تخریب محیط‌زیست و بی‌توجهی به منابع طبیعی نیز از جمله مواردی است که در نقد سازمان تجارت جهانی مطرح می‌شود.
از اصول مهم و تغییر ناپذیر WTO می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اصل عدم تبعیض: اگر کشوری تعرفه یا امتیاز بازرگانی برای یک کشور وضع کرد، موظف است آن امتیاز یا تعرفه را برای تمام شرکای دیگر نیز در نظر بگیرد. البته این اصل یک استثنا هم دارد: توافقنامه‌های گمرکی بین کشورها، از این ضابطه مستثنا هستند.
- ممنوعیت محدودیت‌های غیر تعرفه‌ای: استفاده از ممنوعیت‌های غیر تعرفه‌ای شامل پروانه واردات ممنوع است و کشورها صرفا از طریق وضع تعرفه‌های گمرکی می‌توانند از تولیدات داخلی حمایت کنند.
- تثبیت تعرفه‌های گمرکی: کشورها موظف هستند تعرفه‌های گمرکی خود را تثبیت کنند.
- حمایت از کشورهای در حال توسعه: برای حمایت از تولید در کشورهای در حال توسعه، وضع تعرفه‌های ترجیحی مجاز است.
- ممنوعیت Dumping: کشورها مجاز به فروش محصولات خود زیر قیمت تمام شده نیستند.
- مشورت با دیگر اعضا: مشورت با دیگر کشورهای عضو در سازمان تجارت جهانی برای سیاست‌های بازرگانی و حل و فصل مشکلات ضروری است.
عراق، لیبی، سوریه، بلاروس، الجزایر، بوسنی، صربستان، سودان، ازبکستان و قزاقستان از جمله کشورهایی هستند که هنوز به عضویت سازمان تجارت جهانی درنیامده‌اند.
۲/ G20
یکی از سازمان های بین المللی تجارت G20 یا گروه ۲۰ اقتصاد بزرگ دنیا نام دارد. این گروه از وزرای اقتصاد و دارایی و روسای بانک مرکزی ۲۰ کشور برتر دنیا در زمینه اقتصادی تشکیل می‌شود.
این ۲۰ کشور دو سوم جمعیت و مجموعا ۸۵ درصد سهم اقتصاد جهانی را شامل می‌شوند. این گروه مقر ثابتی ندارد و در دسامبر هر سال به صورت چرخشی در کشورهای عضو جلسات خود را برگزار می‌کند.
نخستین نشست این گروه در سال ۱۹۹۹ و پس از بحران فراگیر اقتصادی در آسیا برگزار شد؛ بحرانی که کل جهان را تحت تاثیر قرار داد.
امریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، هند، عربستان، ژاپن، روسیه، چین، مکزیک، اندونزی، کره جنوبی و کانادا از جمله اعضای گروه ۲۰ هستند.
۳/ G7
نشست G7 از مهمترین نشست‌های اقتصادی جهان است. ۷ کشور صنعتی جهان شامل امریکا، آلمان، انگلستان، ایتالیا، فرانسه، ژاپن و کانادا هر ساله دور هم جمع می‌شوند و در رابطه با مسائل اقتصاد جهانی تبادل نظر می‌کنند.
برای اولین بار در دهه ۷۰ میلادی بود که با ابتکار رئیس جمهور وقت فرانسه و صدراعظم وقت آلمان، جلسه‌ای مشترک بابت مهار بحران انرژی شکل گرفت. این جلسه که با پیوستن چند کشور دیگر، منجر به تاسیس گروه G7 شد. البته تا چندی پیش این گروه G8 بود اما با توافق سایر اعضا، روسیه از این گروه اخراج شد.
۴/ بانک جهانی
بسیاری از نهادهای مالی و سیاسی بین‌المللی پس از جنگ جهانی دوم تاسیس شدند. یعنی زمانی که پس از دوره‌ای جنگ و خونریزی، دولت‌ها به فکر همکاری و تلاش برای سر و سامان دادن به اوضاع وخیم جهان افتادند.
بانک جهانی از این دست نهادهای مالی است. این موسسه در سال ۱۹۴۴ تاسیس شد و در سال ۱۹۴۶ آغاز به کار کرد. این نهاد جهانی برای کمک به بازسازی کشورهای آسیب‌دیده از جنگ جهانی دوم تاسیس شد و در ادامه، هدف خود را کمک به کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته خواند.
بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم، مؤسسه بین‌المللی توسعه، مؤسسه مالی بین‌المللی، آژانس تضمین سرمایه‌گذاری چندجانبه‌ای، مرکز بین‌المللی برای حل‌وفصل منازعات سرمایه‌گذاری زیر مجموعه‌های بانک جهانی هستند.
رئیس بانک جهانی معمولا از میان اقتصاددانان امریکایی برگزیده می‌شود. مقر این سازمان نیز در شهر واشنگتن امریکا است.
ایران از سال ۱۳۲۴ عضو بانک جهانی بوده و اولین بار در دولت مصدق از این بانک تقاضای کمک کرد که البته پذیرفته نشد. بعد از زلزله رودبار و همچنین برای اجرای طرح‌هایی نظیر ساخت شبکه فاضلاب تهران و ترمیم خرابی‌های سیل سیستان، ایران از این موسسه کمک مالی دریافت کرد.
۵/ صندوق بین‌المللی پول
صندوق بین‌المللی پول همزمان با تاسیس بانک جهانی یعنی در سال ۱۹۴۴ و در کنفرانس برتون وودز تاسیس شد. این نهاد مالی بین‌المللی وظیفه تبیین سیاست‌های مالی بین کشورهای جهان و همچنین پیشبینی شاخص‌های اقتصادی کشورهای مختلف را بر عهده دارد.
از اهداف این سازمان می‌توان به بسط همکاری بین‌المللی در زمینه مسائل پولی و رفع محدودیت‌های ارزی، تثبیت نرخ‌های ارز، و تسهیل کارکرد نظام پرداخت‌های چندجانبه بین کشورهای عضو اشاره کرد.
کلام آخر
سیاستمداران و تصمیم‌گیران اقتصادی دریافته‌اند که مشکلات اقتصادی و تجاری دنیای امروز، نیاز به همفکری و همکاری همه کشورهای جهان دارد. از این رو اقدام به تاسیس سازمان های بین المللی تجارت کرده‌اند؛ سازمان‌هایی که با وضع قوانین و نظارت بر معاهدات تجاری بین کشورها، سعی دارند نظام عادلانه‌ای را در اقتصاد جهان برپا کنند. هرچند به دلیل توزیع ناعادلانه ثروت و همچنین تفاوت کشورها به لحاظ اقتصادی و صنعتی، این هدف بسیار دور از دسترس به نظر می‌رسد. از طرف دیگر برخی منتقدان معتقدند سازمان های بین المللی تجارت بیشتر اهداف کشورهای ابر قدرت را تامین می‌کنند تا این که به فکر سر و سامان دادن به وضعیت اقتصادی کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته باشند.
